3. Signaleren en herkennen

Er is een lange traditie in signaleren en erkennen van begaafde studenten maar dat wil niet zeggen dat het concept van begaafdheid altijd het zelfde werd geïnterpreteerd. In de tijd van de Spartanen (10^e eeuw voor Christus) werd een jongen beschouwd als zijnde begaafd wanneer buitengewone prestaties in gevechten en leiderschap werden getoond. Later werden voor Plato’s academie (a.d. 387) zowel jongens als meisjes uit de welgestelde klasse op basis van goede academische vaardigheden en fysieke kenmerken geselecteerd en tijdens de Renaissance (14^e tot en met 17^e eeuw) werden met name de artistieke prestaties gezien als teken van begaafdheid.

Ook in deze tijd is er, zoals we hiervoor al hebben gezien, geen eenduidigheid over het concept Begaafdheid. Zonder eenduidig en goed omschreven concept van Begaafdheid is signaleren en herkennen logischer wijze lastig. Het afnemen van een gestandaardiseerde intelligentietest is een van de mogelijkheden maar dekt niet de lading en biedt over het algemeen onvoldoende praktische handvatten voor de onderwijspraktijk. Daarom gaan we in deze cursus uit van Stimulerend Signaleren.

a.      Stimulerend Signaleren

Stimulerend Signaleren is een benadering waarbij gebruik wordt gemaakt van informatie verkregen van verschillende betrokkenen en vanuit verschillende invalshoeken. Tijdens de fase van ‘waarneming’ wordt alle informatie die opmerkelijk lijkt waargenomen en verzameld. Dit leidt tot de formulering van een onderzoeksvraag waarmee gericht geobserveerd en data verzameld gaat worden. Deze data wordt  geanalyseerd en geordend naar verschillende domeinen waarop zich successen en problemen voordoen. Uit de verschillende domeinen wordt een selectie gemaakt waarvoor een handelingsplan wordt opgesteld. Daaruit volgen interventies voor leerling, leerkracht en/of ouder. Na een vastgestelde tijd worden de interventies en ontwikkelingen geëvalueerd en worden aanpassingen aan het plan of de context voor de leerling gedaan. Hierna volgt wederom dezelfde cyclus vanaf het waarnemen.

b.     Signaleringsinstrumenten

Stimulerend Signaleren gaat uit van een cyclische benadering van het signaleren van Snelle Snappers. Snelle Snappers ontwikkelen zich snel dus een gekozen benadering kan na een aantal maanden of zelfs weken al weer achterhaald blijken. Het is dus van groot belang om het in kaart brengen van de ontwikkeling en behoeften van de Snelle Snapper regelmatig te laten terugkomen en plannen en onderzoeksvragen bij te stellen. Ook het borgen van verzamelde informatie, gemaakte afspraken, bevindingen en opbrengsten is van belang om goede voortgang van en reflectie op het begeleidingstraject te garanderen. Signaleringsinstrumenten kunnen hierbij behulpzaam zijn.

Voordelen van Signaleringsinstrumenten:

• Vooraf vastgestelde momenten waarop naar alle leerlingen wordt gekeken of zij signalen afgeven van een mogelijke ontwikkelingsvoorsprong. Deze momenten worden opgenomen in de toetskalender van de school en vinden minimaal 3x gedurende de schoolloopbaan plaats.
• Alle leerlingen (dus niet alleen de leerlingen waarvan al een vermoeden bestaat) worden meegenomen in de groepsscreening. Na dit eerste filter wordt naar een beperkt aantal leerlingen verder gekeken.
• Gegevens van leerling, ouders en leerkrachten worden verzameld vanuit het perspectief van hoogbegaafdheid. De vragenlijsten zijn opgebouwd op basis van breed onderzoek naar kenmerken van begaafdheid.
• Een uniforme wijze van beschrijven en borgen van verzamelde informatie binnen de school.
• Pedagogisch-didactische gegevens worden meegenomen in de inventarisatie.
• Het protocol biedt handelingssuggesties op basis van verzamelde gegevens en een format voor een handelingsplan.

Risico’s van Signaleringsinstrumenten:

• Het invullen en interpreteren van de vragenlijsten blijft afhankelijk van het perspectief van de invuller. Dit betekent dat iemand zonder kennis en inzicht in hoogbegaafdheid wellicht tot een andere invulling van de vragenlijsten komt dan iemand die over veel kennis, inzicht en beelden van hoogbegaafdheid beschikt.
• Wat je niet ziet, zie je niet. Met andere woorden het signaleren van een onderpresterende leerling blijft een punt van specifieke zorg en aandacht voor alle aspecten van de persoonlijkheidsontwikkeling.

c.      Profielen van Betts & Neihart

Betts & Neihart hebben hoogbegaafde leerlingen beschreven aan de hand van twee kenmerken: Sociaal aanpassingsvermogen en schoolprestaties. Zij komen daarbij op zes typen hoogbegaafde leerlingen, die van elkaar verschillen op deze twee kenmerken.

Reflection:  Neem de leerling van jouw casus voor ogen en onderzoek binnen welk profiel, of combinatie van profielen, jij deze leerling het best herkent.  Download hiervoor de volgende placemat van het SLO: https://talentstimuleren.nl/?file=3654&m=1432965047&action=file.download

Onderzoek vervolgens welke behoeften deze leerling heeft, volgens de indeling van Betts & Neihart en breng deze behoeften in kaart.

d.     Overige signaleringstools

Naast de, in het kader van deze cursus beschreven, bronnen voor signalering zijn er meer signaleringstools te noemen. Te denken valt bijvoorbeeld uit informatie afkomstig uit het a.) intakegesprek waarin expliciet vragen worden gesteld aan alle ouders over mogelijke kenmerken van een ontwikkelingsvoorsprong b.) menstekening c.) informatie over hobby’s en specifieke interesses.

4. Ondersteuningsbehoeften

In de voorgaande hoofdstukken zijn veel bronnen voor informatie over de Snelle Snapper behandeld. Inmiddels is een grote hoeveelheid aan informatie verzameld en wordt het van belang deze informatie te ordenen en te vertalen naar concrete doelen en afspraken.

Deze placemat van het SLO is daarbij een handig hulpmiddel: https://talentstimuleren.nl/thema/stimulerend-signaleren/hulpmiddel/3861-hoe-kun-je-jouw-talenten-verder-ontwikkelen